طبس؛ روسفید از خاک سیاه

اینجا بزرگترین حوضه زغال‌سنگ کک‌شو ایران است، منطقه‌ای پوشیده از خاک سیاه به وسعت ۳۰ هزار کیلومتر مربع که طبس را تبدیل به عسلویه معدنی کرده است.

معدن یکی از پیشران‌های اقتصادی و محورهای توسعه در استان خراسان جنوبی تعیین شده، بر همین اساس دولت سیزدهم به توسعه صنایع معدنی در این استان و فراهم کردن زیرساخت‌های لازم توجه ویژه داشته است.

رئیس جمهور نیز سومین سفر دور اول سفرهای استانی خود در خراسان جنوبی را از شهرستان طبس آغاز کرد و در بازدید از معادن زغال‌سنگ گفت: معادن شهرستان طبس زمینه توسعه فراوانی دارد و باید زیرساخت‌های آن تکمیل شود که اگر این منطقه و معادن آن درست توسعه پیدا کند، نیاز کشور کاملا برطرف می‌شود و نیازی به واردات نداریم و اینجا این استعداد را دارد.

آیت الله سید ابراهیم رییسی، تحقق این موضوع را منوط به ۲ شرط اساسی دانست و اظهار داشت: اول اینکه زیرساخت‌ها باید تکمیل شود و معتقدم کارگرانی که اینجا کار می‌کنند باید حقوقشان پرداخت شود و حقی از آنان ضایع نشود.

همچنین خراسان جنوبی در مهر سال ۱۴۰۰ به عنوان اولین استان اجرای طرح تحول در بخش زمین‌شناسی و اکتشاف ذخایر معدنی کشور انتخاب شد که بار دیگر ظرفیت معدنی این استان را نمایان کرد تا با تولید و تکمیل اطلاعات پایه زمین‌شناسی و اکتشافی معدن، نویدبخش افزایش سرمایه‌گذاری در بخش صنایع معدنی باشد.

غنی‌ترین و بزرگترین ناحیه زغالی ایران در طبس

پهنه وسیع خراسان جنوبی سرشار از مواد معدنی است اما شهرستان طبس در این زمینه ویژگی‌های منحصر به‌فرد دارد و حوضه زغالدار طبس با وسعتی بالغ بر ۳۰ هزار کیلومتر مربع و ذخیره اکتشافی بیش از ۷۵ میلیارد تن زغال‌سنگ کک‌شو و حرارتی، غنی‌ترین و بزرگترین ناحیه زغالی ایران محسوب می‌شود.

ناحیه پروده نیز با وسعت هزار و ۲۰۰ کیلومتر مربع و ذخیره زمین‌شناسی ۱.۱ میلیارد تن زغال‌سنگ کک‌شو یکی از چهار ناحیه زغالی طبس است که مقصد سفر خبرنگاران خراسان جنوبی در تور رسانه‌ای “راهیان پیشرفت” شد تا با همراهی فرماندار ویژه طبس، مدیرکل حوزه استاندار و روابط عمومی استانداری خراسان جنوبی و مسئول بسیج رسانه استان پیشرفت‌های این منطقه معدنی را روایت کنند.

گسل رستم که شاخه‌ای از گسل نایبند است به طول ۷۰۰ متر با شیب ۷۰ درجه، بلوک معدن را از بلوک طبس جدا و به سطح زمین نزدیک کرده از همین رو لایه‌های زغال رخنمون است. (رخنمون، اطلاعاتی از وضعیت لایه‌های زیر سطح زمین را در اختیار زمین‌شناسان قرار می‌دهد)

این گسل پنج منطقه زغالی را تشکیل داده که طول آن ۴۰ کیلومتر و عرض آن ۳۰ کیلومتر است که در هزار و ۲۰۰ کیلومتر مربع، کار اکتشاف انجام شده و ۱.۱ میلیارد تن ذخیره زمین‌شناسی قطعی دارد که شرکت زغال‌سنگ طبس برای ۴۰۰ میلیون تن طراحی اکتشاف انجام داده است.

سه هزار و ۲۰۰ نفر در سه نوبت یک شبانه‌روز و عمق ۶۵۰ متری زمین برای استخراج زغال از این منطقه مشغول به کار هستند.

تولید سالانه ۲ میلیون تن در چشم انداز پنج ساله

مدیرعامل شرکت زغال‌سنگ پروده طبس پس از این توضیحات درباره معرفی زمین‌شناسی محدوده پروده، سابقه فعالیت این شرکت را از حدود ۱۶ سال قبل یادآور شد و گفت: شرکت زغال‌سنگ پروده طبس سال ۱۳۸۶ به ثبت رسید و اولین کارگاه استخراج یک سال بعد شروع به کار کرد.

رمضان کریتی ثانی با بیان اینکه در چشم انداز شرکت تا سال ۱۴۰۷ تولید سالانه ۲ میلیون تن کنسانتره زغال‌سنگ پیش بینی شده، افزود: ذخیره پروده یک، ۶۳ میلیون تن است و در بخش‌هایی که الان تونل ایجاد شده، ۷۸ میلیون و ۴۰۰ هزار تن ذخیره وجود دارد.

وی بیان کرد: ۳۰۰ میلیون تن در پروده چهار ذخیره معدنی وجود دارد که باید استخراج و برای این کار زیرساخت‌های طبس آماده شود، سال ۱۴۰۱ حدود ۷۰۲ هزار تن استخراج داشتیم که رکورد بی سابقه در ایران بوده است.

مدیرعامل شرکت زغال‌سنگ پروده طبس گفت: امسال هم استخراج به ۶۰۵ هزار تن خواهد رسید که این کاهش به خاطر جابه‌جایی تجهیزات کارگاه مکانیزه از ابتدای مهرماه است زیرا سبب وقفه ۶ ماهه در تولید مکانیزه خواهد شد.

وی افزود: سال ۱۴۰۵ تولید به ۸۵۰ هزار تن و سال ۱۴۰۶ به یک میلیون تن می‌رسد زیرا کارگاه‌های پروده چهار وارد مدار خواهد شد.

کریتی ثانی با اعلام اینکه سال ۱۴۰۷ با پلان‌های در نظر گرفته شده به ظرفیت تولید ۲ میلیون تن کنسانتره خواهیم رسید گفت: این برنامه در صورتی محقق خواهد شد که پروده شرقی و بخشی از پروده چهار در اختیار شرکت قرار گیرد.

کمبود سه میلیون تن کنسانتره زغال برای تولید کک در کشور

وی با یادآوری اینکه ۷۶ درصد ذخایر زغال‌سنگ کشور در طبس وجود دارد ادامه داد: سالانه ۱.۸ میلیون تن تولید ملی زغال‌سنگ است که ۶۰ درصد آن معادل یک میلیون و ۱۰۰ هزار تن در طبس تولید شده از همین رو زغال‌سنگ طبس ۶۴ درصد تولید منطقه‌ای و ۳۹ درصد تولید ملی زغال را انجام داده است.

مدیرعامل شرکت زغال‌سنگ پروده طبس گفت: به ازای هر تن کک، هزار و ۴۰۰ کیلوگرم کنسانتره زغال‌سنگ نیاز است لذا چهار میلیون و ۸۳۰ هزار تن برای تولید کک در کشور زغال‌سنگ نیاز داریم در صورتی که الان تولید سالانه یک میلیون و ۸۰۰ هزار تن است.

وی افزود: برای ظرفیت کک سازی فعلی، سه میلیون تن کمبود کنسانتره زغال‌سنگ داریم و اگر یک میلیون تن هم واردات داشته باشیم باز هم نیاز به ۲ میلیون تن تولید کنسانتره در کشور وجود دارد.

کریتی ثانی گفت: ۵۰ درصد تولید شمش فولاد مربوط به زغال‌سنگ است و اگر واحدهای فولاد زیان‌ده هستند از بخش زغال بوده بنابراین باید به زغال اهمیت بیشتری داده شود زیرا در سال ۱۴۰۱ فروش قیمت زغال به کک سازی‌ها ۴۰ میلیون ریال و واردات زغال ۱۶۰ میلیون ریال بوده لذا قیمت داخلی یک چهارم واردات است که اصلا پاسخگو نیست.

انقلاب معدنی با تجهیز پروده چهار

مدیرعامل شرکت زغال‌سنگ پروده طبس افزود: تلاش جهادی برای افزایش تولید زغال در شهرستان طبس را شاهد هستیم تا جبران تورم و قیمت پایین زغال باشد اما باید در سطح کشور قیمت زغال متعادل شود زیرا هرگونه افزایش قیمت به نفع تولیدکنندگان کک و فولاد خواهد بود چون واردات کک و زغال از خارج باعث زیان‌ده بودن شرکت‌هاست.

وی تصریح کرد: امید ما به افزایش تولید در پروده چهار بوده زیرا زغال اصلی از این پهنه اکتشافی است و سه هزار تن تجهیزات باید به عمق ۶۵۰ متری زمین منتقل شود تا بتوان استخراج را انجام داد.

کریتی ثانی گفت: با تجهیز پروده چهار، انقلابی در حوزه زغال‌سنگ طبس رخ خواهد داد و با اجرای طرح‌های توسعه در پروده یک و چهار پیش بینی می‌کنیم تا ۲ سال آینده به تعداد نیروهای موجود، اشتغال ایجاد شود.

وی اضافه کرد: در حال حاضر هم با کمبود شدید نیروی کار مواجه هستیم، ظرفیت اشتغال شهرستان را تکمیل کرده‌ایم و از سه هزار و ۲۰۰ نفر نیروی کار مشغول در زغال‌سنگ طبس ۶۰۰ نفر غیر بومی و مابقی بومی هستند.

مدیرعامل شرکت زغال‌سنگ پروده طبس با اشاره به اینکه ۹۰ درصد این نیروی کار مشمول مشاغل سخت و زیان آور هستند تصریح کرد: حتی یک ماه حقوق معوقه نداریم و کل حساب‌های معدن نیز در شهر طبس است.

وی گفت: در زمینه مسئولیت‌های اجتماعی هم ۴۰۰ میلیارد ریال به بیمارستان طبس اختصاص یافت و ۱۵۰ میلیارد ریال برای تیم هندبال شهرستان هزینه کرده‌ایم ضمن اینکه کلینیکی در مجموعه شرکت احداث شده که عموم مردم می‌توانند از آن استفاده کنند.

آغاز طرح مطالعات ۲ برابر شدن تولید کنسانتره زغال

همزمان با راه‌اندازی معدن مکانیزه زغال‌سنگ طبس در سال ۱۳۸۶ واحد کنسانتره نیز در مجاورت آن احداث شد و محصول خام معدن در این واحد فرآوری به کنسانتره سپس به کک تبدیل می‌شود که ارزش افزوده آن را به دنبال دارد.

اگرچه خبرنگاران فرصت حضور در تونل‌های اکتشافی را نداشتند اما بعد از بازدید کلی سایت معدن راهی کارخانه کنسانتره شدند تا از نزدیک مراحل تولید این محصول معدنی را هم روایت کنند.

براساس توضیحات مدیر کارخانه کنسانتره زغال‌سنگ طبس، زغال معدن وارد مخازن ۲۵۰ تنی در واحد کنسانتره و آنجا ذخیره می‌شود اما اگر تولید بیشتر از این حجم باشد در بخش دیگری حدود ۱۰۰ هزار تن دپو شده تا به این شکل همیشه زغال مورد نیاز کارخانه وجود داشته باشد.

مهدی رویین تن افزود: پس از این مرحله سنگ و زغال در استوانه بسیار بزرگ جداسازی شده سپس زغال خام برای دانه بندی به اسکرین هاوس (فضای سرپوشیده) می‌رود به این ترتیب در اندازه‌های صفر تا نیم میلیمتر، نیم تا چهار میلیمتر، چهار تا ۵۰ میلیمتر جداسازی می‌شود لذا سه محصول اصلی، واسط و باطله تولید خواهد شد.

وی با بیان اینکه همه مراحل تولید زغال از عمق معدن تا بارگیری کنسانتره به شکل مکانیزه انجام می‌شود گفت: پیش از این ظرفیت تولید ۳۰۰ تن در ساعت بود که با اجرای یک سامانه بومی و هزینه کرد ۴۰۰ میلیارد ریال توانستیم ظرفیت خط تولید را به ۴۰۰ تن در ساعت افزایش دهیم و صرفه جویی ارزی را هم به دنبال داشته است.

مدیر کارخانه کنسانتره زغال‌سنگ طبس با اشاره به اینکه ذوب آهن اصفهان مشتری اصلی کنسانتره زغال‌سنگ طبس است افزود: تولید سالانه ۷۰۰ هزار تن بوده که به ۸۰۰ هزار تن هم رسیده و چشم انداز شرکت ۲ میلیون تن تولید سالانه کنسانتره است که در حال انجام مطالعات آن هستیم.

وی بیان کرد: طرح مطالعاتی برای ۲ برابر کردن ظرفیت تولید کنسانتره در دولت سیزدهم شروع شد که حداقل ۲ سال زمان می‌برد تا به مرحله اجرا برسد.

رویین تن به این موضوع هم اشاره کرد که از مواد اولیه وارد شده به کارخانه زغال شویی فقط ۳۰ درصد قابل استفاده و مابقی باطله است اما چون عناصر کمیابی در این مواد وجود دارد به دنبال مطالعاتی هستند که بتوانند آنها را از طریق دانش بنیان مورد استفاده قرار دهند.

وی اظهار کرد: در مجموع زغال استخراجی از معادن طبس در ۲ مرحله تبدیل به کنسانتره و کک می‌شود، هرچند در هر فرآوری حجم آن کم شده اما در نهایت ارزش افزوده از ۴۰ میلیون ریال به ازای هر تن به ۱۶۰ میلیون ریال می‌رسد.

به گفته مسئولان محلی از ابتدای استقرار دولت سیزدهم تاکنون بسیاری از پروژه‌های تعطیل و نیمه‌تمام در شهرستان طبس به فعالیت صد درصد رسیده است.

کارخانه کُک یکی از این پروژه‌هاست که از افتخارات شهرستان طبس محسوب می‌شود و با بهره برداری از باتری‌های پنج و ۶ این کارخانه حدود ۴۵۰ هزار تن ظرفیت تولید کک در سال خواهد داشت.

استان خراسان جنوبی ۱۱ شهرستان دارد و مرکز شهرستان طبس در ۲۷۰ کیلومتری غرب بیرجند است که چند استان کشور را به هم متصل می‌کند و دارای ژئوپارک جهانی است.